WATERPOST, Jaargang 5, nummer 3, november 2014

Veilig werken, ook op het water

(Ofwel survival in het Twiske)

De veldmedewerkers van Stichting Waterproef moeten regelmatig met een (rubber-)boot het water op om de gewenste plekken te bemonsteren. In de zomer is dat vaak lekker verkoelend. De rest van het jaar is dat lang niet altijd een pretje. Gelukkig beschikken de medewerkers over zogenaamde droogpakken en redvesten, die je beschermen tegen de kou en tegen verdrinking als je onverhoopt in het water terecht komt. Regelmatig daarmee oefenen is belangrijk.
Eind september heeft het team monstername, samen met een externe instructeur, de zelfredzaamheid met droogpak en redvest opgefrist. Letterlijk ook, want na een theoretische instructie gingen de medewerkers (onder het toeziend oog van hun afdelingshoofd en onze KAM-coördinator) voorover en achterover overboord.
Dat gebeurde in Het Twiske, vanuit een boot van Waterproef. Iedere medewerker gebruikte zijn eigen uitrusting. In het water vallen is een fluitje van een cent. Met droogpak en redvest weer in de boot klimmen is heel andere koek. Dat blijkt nog een hele opgave met een opgeblazen redvest. Want door dat redvest kun je niet met je borst tegen de boot komen. Oefenen dus, niet alleen daarop, maar ook om je collega weer in de boot te krijgen terwijl hij (fictief) buiten bewustzijn is. Aan het eind van de training is nog aandacht besteed aan de werking en de juiste toepassing van een isolerende folie.
De droogpakken en redvesten zijn al weer een paar jaar oud. Daarom is er bij de training speciaal op gelet of alles nog naar behoren werkt. Dat is inderdaad het geval, zodat onze veldmedewerkers de komende maanden met goed materiaal en goed voorbereid op pad gaan.

Lunchlezingen;

Nieuwe serie lunchlezingen van start

Regelmatig organiseert Stichting Waterproef een lunchlezing in de grote vergaderzaal van het laboratorium. De drijvende kracht hierachter is Emile Nat. Hij heeft weer een nieuwe serie lezingen op het programma staan. Kirsten Vendrig (Waternet) verrichtte eind september de aftrap. Hier een samenvatting van haar presentatie.

Hoe houden we de waterkwantiteit in balans?
24 uur per dag en 7 dagen in de week zijn medewerkers van waterschappen paraat om ervoor te zorgen dat het waterpeil in onze sloten, vaarten, kanalen, meren en plassen op peil blijft. Buiten de reguliere werktijden gebeurt dat middels wachtdiensten. Om de juiste balans (niet teveel maar ook niet te weinig) te handhaven, beschikken deze medewerkers over een waar arsenaal aan peilschalen, meetpunten, peilvlakken, gemalen, stuwen, hoogwaterkeringen en sluizen. Zo ook bij Waternet.

De opbouw van een waterbalans
Een waterbalans is eigenlijk niet meer dan een rekensommetje.
Je kijkt hoeveel er bij komt en hoeveel er afgaat, dus je rekent met:

Neerslag
Verdamping
Kwel en wegzijging
Pompen en gemalen
Inlaten

En dat moet dan ongeveer op nul uitkomen, in balans zijn dus.
Maar dat is het ideale plaatje. In de praktijk blijkt er vaak meer aan de hand. Er moet ook rekening worden gehouden met positieve of negatieve effecten van vaak minder zichtbare factoren, zoals bijvoorbeeld:

Kassen
Riolering
Berging
Lekke sluizen
Lekke keringen
Illegale inlaten

De seizoenen helpen
Het lijkt vreemd, maar de seizoenen helpen bij het opstellen en controleren van een waterbalans. Natte perioden geven extra inzicht in de werking van gemalen. Droge perioden laten zien of er mogelijk illegale inlaten zijn. En bij vorst kunnen we vrij eenvoudig nagaan of er ergens sprake is van kwel of wegzijging. Deze gegevens helpen om sluitfouten (niet uit de beschikbare gegevens af te leiden verschillen tussen aan- en afvoer) in de waterbalans terug te dringen.

Het belang van een goede balans
Water verplaatsen kost veel geld. En gebiedsvreemd water inlaten verstoort de ecologie van een watersysteem. Dat moet je dus zo weinig mogelijk doen. Daarbij helpt het opstellen van een zo nauwkeurig mogelijke waterbalans. Maar, dat alleen is niet genoeg. Met behulp van meetgegevens, prognoses en ervaring moet worden gekeken of inlaten dan wel wegpompen van water echt nodig is. Bijvoorbeeld, waarom wegpompen als er een hittegolf wordt voorspeld of, waarom inlaten als er een stortbui onderweg is?
In sommige gebieden is de speelruimte voor het waterpeil maar klein. Dat kan net zo goed gelden voor stedelijk gebied als voor een kwetsbaar stukje natuur. Andere gebieden verdragen echter meer fluctuaties van de waterstand, een flexibel peil dus.

Het toekomstbeeld
Het ideale plaatje voor ieder waterschap, dus ook voor Waternet, is dat het waterbeheer op peil is, Dus dat

de waterbalans sluitend is
we inzicht in ons watersysteem hebben (het gebied kennen)
onze peilbesluiten up to date zijn
er handhaving is op overschrijdingen
we zo weinig mogelijk hoeven te doen om het water op peil te houden.

Maatwerk voor metingen aan porievocht

In september heeft Stichting Waterproef over de hele lengte van de Vecht de bovenste sliblaag van de waterbodem bemonsterd en onderzocht. De opdrachtgever hoopt in de resultaten van het onderzoek antwoord te vinden op de vraag: ‘Waarom komen er minder waterplanten voor in de noordelijke Vecht ten opzichte van de zuidelijke Vecht?’
Uit de monsters is het porievocht onttrokken. Voorlopig is dat porievocht alleen onderzocht op Ammonium en Sulfide. Voor de analyse van Sulfide in porievocht was geen geschikte methode beschikbaar. Daarom heeft Waterproef zelf een geschikte methode ontwikkeld.
Omdat het bij Ammonium en Sulfide om minder stabiele verbindingen gaat, zijn deze bepalingen binnen een dag na de bemonstering uitgevoerd. De waterbodemmonsters worden nu nog een jaar bewaard. In die periode kunnen de monsters desgewenst verder worden onderzocht op de aanwezigheid van andere stoffen.
Door het onderzoek op te splitsen in een deel dat direct moet worden uitgevoerd en delen die nog kunnen wachten, krijgt de opdrachtgever tijd om fasegewijs aanvullend onderzoek te laten uitvoeren. Daarmee wordt enerzijds voorkomen dat onnodige analyses worden gedaan en anderzijds dat achteraf noodzakelijke analyses niet zijn uitgevoerd.

Veilig werken bij Waterproef

Veilig werken is een belangrijk issue bij Stichting Waterproef. Maar een ongeluk zit in een klein hoekje. Daarom moeten we die hoekjes goed in de gaten houden. Een van de middelen daartoe is een regelmatige Risico Inventarisatie en Evaluatie (RI&E). Eind september zijn onze KAM-medewerkers begonnen met de update van de laatstgehouden RI&E. Daartoe worden alle binnen- en buitenruimtes van het laboratorium geïnspecteerd en worden medewerkers en leidinggevenden geïnterviewd. Ook het veldwerk ontsnapt niet aan de aandacht van deze RI&E ronde. KAM-medewerkers en veldmedewerkers gaan samen op pad om te kijken of er geen onnodige risico’s worden gelopen. Want, zowel op het laboratorium als in het veld geldt: Voorkomen is altijd beter (en goedkoper) dan genezen.

Kunst in de natuur

Als Annie Kreike roept: “Ik heb een mooie foto voor de rubriek Kunst in de Natuur”, denk je onmiddellijk aan diatomeeën. Want dat is haar specialiteit, al meer dan 25 jaar! De afbeelding die we hebben gekregen lijkt inderdaad op een kolonie diatomeeën maar, dat zijn het niet. We zien hier een stervormige kolonie van bacteriën, deels bezet met ijzer. Vandaar ook de bruine kleur.
Het gaat om Planctomyces bekefii, in juni gevonden in het Bozenmeertje, een meertje tussen Broek in Waterland en Zuiderwoude. Qua vorm een fraaie moderne sculptuur van maar een tiental micrometers in doorsnede. Een uitvoering in staal en glas van enkele meters hoog zou in een moderne beeldentuin zeker niet misstaan.

Tip: Op 30 september 2014 heeft Koningin Maxima het Museum Micropia geopend. Dit nieuwe onderdeel van Artis (eigen entree) neemt je mee naar de fantastische wereld van microscopisch kleine organismen. Een aanrader!

WiFi@Waterproef

Bezoekers kunnen gebruik maken van onze wireless internetverbinding. Je hebt daarvoor wel een toegangscode nodig. Wil je bij ons inloggen? Vraag dan bij onze receptie om de actuele toegangscode!

Iets bijzonders gezien?

Ziet u langs of in het water bijzondere planten of dieren? Laat het ons weten! Stuur een of meer goede foto's, een beschrijving van de vondst en de vindplaats naar waterpost@waterproef.nl. Onze biologen zijn er blij mee. En wanneer het echt om iets speciaals gaat, laten zij het u per omgaande weten.

Raad voor Accreditatie

Accreditaties verlengd
Bij de controle door de Raad voor Accreditatie (RvA) werden eerder dit jaar enkele kleine afwijkingen geconstateerd (zie nieuwsbrief 21). Deze zijn allemaal schriftelijk afgehandeld. Begin september kregen wij van de RvA bericht, dat onze accreditaties weer met een jaar zijn verlengd.

Een kennismaking met Thijs Groenewegen

Enkele maanden geleden vertrok bioloog Thomas Kroon bij Stichting Waterproef. Hij werd opgevolgd door Thijs Groenewegen. Dank aan Thomas, die bereid was om Thijs de eerste weken nog enkele dagen per week te ondersteunen. Daardoor was er een vrijwel naadloze overdracht en hebben onze opdrachtgevers geen hinder ondervonden. Waterpost laat u kennismaken met onze nieuwe bioloog.

Wie is Thijs Groenewegen?

Kijk naar de foto zou ik zeggen en je ziet het. Ik ben 27 jaar, kom oorspronkelijk uit Naaldwijk en heb in Leiden gestudeerd. Dat begon met biologie/ecologie en dat heb ik aangevuld met bedrijfskundige vakken. Mijn eindstage heb ik gelopen in Naaldwijk, bij een adviesbureau. Ik heb mij daar bezig gehouden met de optimalisatie van ecologische verbindingszones. Ik ben afgestudeerd als Master of Science. Ik ben daarna nog 3 jaar bij dat adviesbureau blijven werken. Vanwege een lastige woon-werk situatie (ik woonde inmiddels in Amsterdam) begon ik begin dit jaar voor mijzelf. Mede dankzij mijn oud-werkgever kreeg ik genoeg werk. Maar, vooral in Naaldwijk. Dus wat woon-werkverkeer betreft, was ik niet veel opgeschoten. In mei zag ik de advertentie van Waterproef langskomen en daar heb ik toen op gereageerd. En tot mijn verbazing zat ik korte tijd later in Edam.

Durfde je dat wel aan?
Je bedoelt vanwege een mogelijke fusie? Nou, ik was wel wat gewend. Het waren ook in Naaldwijk roerige tijden. Toen ik daar begon, waren er 11 medewerkers. Toen ik begin dit jaar wegging nog maar 2. En hoewel ik als zelfstandig adviseur voldoende werk had, gaf ook dat onzekerheden. Mijn oude projecten heb ik inmiddels allemaal elders onder kunnen brengen. Ik werk nu uitsluitend voor Waterproef en het is hier goed toeven.

Wat doe je nu?
Ik toets projecten (die eigenlijk ruimtelijke ingrepen zijn) aan de Flora- en faunawet, de Natuurbeschermingswet en de Ecologische Hoofdstructuur. Want we hebben in Nederland (en in Europa) wetgeving, die bepaalt dat – voor er een schep de grond ingaat – de bestaande situatie moet worden geïnventariseerd en dat effecten en compenserende maatregelen beschreven moeten zijn. Daarvoor besteed ik gemiddeld één dag per week aan veldwerk en de rest gebeurt achter het bureau. Op dit moment ben ik onder meer bezig bij De Horstermeer, waar de dijk moet worden versterkt.

Hoe lang duurt zo’n inventarisatie eigenlijk?
Inventarisaties van Flora en Fauna zijn seizoenafhankelijk en kunnen een heel jaar in beslag nemen. De hele procedure, inclusief eventuele ontheffingen en preventieve maatregelen kan wel tot twee jaar duren. En dat is best wel lang. Dat realiseren onze opdrachtgevers zich niet altijd. Daarom adviseren wij ook om al in een zeer vroeg stadium – liefst wanneer de eerste plannen komen – contact met ons op te nemen. Mijn ervaring is dat daardoor veel problemen en frustraties kunnen worden voorkomen.

Wel eens wat bijzonders meegemaakt tijdens het veldwerk?
Elke veldmedewerker krijgt wel eens een kudde koeien of paarden op zijn nek. Dat hoort er nu eenmaal bij en daar let je ook op. Maar ik doe ook vleermuisonderzoek en daarvoor loop je dan wel eens in het donker met een apparaatje en een zaklamp rond gebouwen te scharrelen. Je staat dan wel raar te kijken als je ineens omsingeld wordt door drie politieauto’s en zes agenten. En een leuke bijkomstigheid van veldwerk zijn de contacten met nieuwsgierige burgers. Je doet en passant wat aan natuureducatie!

Ik hoorde dat er nieuwe wetgeving komt!
Er komt een nieuwe wet Natuurbescherming aan. Die zit al jaren in de pen. We verwachten nu dat die in 2015 van kracht wordt. In die nieuwe wet zijn de diverse oude natuurwetten geïntegreerd. Belangrijk is, dat met de komst van deze nieuwe wet de Provincie bevoegd gezag wordt. Maar, als die nieuwe wet er straks is, vertel ik daar graag meer over.

Colofon

Waterproef redactieraad

E-mail ons uw tips of suggesties voor plaatsing in een volgende nieuwsbrief, of neem contact op via telefoonnummer 0299-391700.

Redactie Waterpost:
Emile Nat
Hans de Bie
Nel de Boer
Rudolph Melis

Lay out:
Pim Koelma

Kort allerlei

Veilige monsters
De meeste monsterlocaties van HHNK en Waternet zijn relatief ‘onschuldig’. Bij monstername hoef je dan geen extra (beschermende) maatregelen te nemen. Anders wordt het op plaatsen waar wel sprake is (of kan zijn) van gevaarlijke stoffen, zeker als het om hoge concentraties kan gaan. Denk bijvoorbeeld aan saneringsgebieden (dumpplaatsen, chemisch verontreinigde plekken bij fabrieken), brandhaarden (bluswater) en plekken waar oude gebouwen worden gesloopt (asbest)! Gelukkig zijn er protocollen voor de bemonstering van zulke locaties. Maar, dat laat onverlet dat we daar samen goed op moeten letten.
Ook voor de onderzoekers op het laboratorium is het in zulke gevallen belangrijk om te weten wat ze mogelijk kunnen verwachten. Niet alleen in het kader van veilig werken, maar ook omdat een onverwachte extreme uitschieter de analyseapparatuur danig kan ontregelen. Kortom, voor veilige monsters is een goed samenspel van opdrachtgevers, veldmedewerkers en onderzoekers erg belangrijk.

Eerdere uitgaven van onze nieuwsbrief gemist? Je kunt ze allemaal terugvinden in het nieuwsarchief op onze website.